26 Half- en hoogstamboomgaard
26 Half- en hoogstamboomgaard
26 Half- en hoogstamboomgaard
Boomgaarden zijn niet alleen landschappelijk van grote waarde, maar hebben vaak ook grote ecologische waarde door het voorkomen van in holtes broedende vogels, zoals de steenuil. Daarnaast zijn ze ook van belang als broedgebied voor soorten als gekraagde roodstaart en diverse soorten spechten. Boomholtes (of nestkasten) in de boomgaard zorgen voor broedgelegenheid voor vogels. Het grasland eronder vormt een belangrijke voedselbron.
Plaats een of meer nestkasten
Als de boomgaard nog niet zo oud is en geen natuurlijke boomholten bevat, kan je kunstmatige nestgelegenheid toevoegen. Goed te weten: holtes in oude bomen ontstaan meestal door verwaarlozing of te grof snoeiwerk waarbij grote snoeiwonden gaan inrotten. Bij regelmatig beheer ontstaan geen boomholtes, hooguit van een specht die zijn eigen holte maakt. Er zijn daarom ook collectieven die het plaatsen van nestkasten verplicht stellen bij het onder ANLb brengen van boomgaarden.
Kies dan wel een nestkast die past bij soorten die graag in een boomgaard broeden (en in de regio voorkomen natuurlijk). Zo hebben mezen een ander eisenpakket aan de ideale nestkast dan de steenuil.
Maai niet alles in één keer
Een belangrijk onderdeel van de boomgaard is de onderbegroeiing. Een kruidenrijke vegetatie zorgt voor insecten waar diverse vogels op afkomen. Door niet al het grasland in één keer te maaien zorg je ervoor dat er altijd voedsel beschikbaar is. Ook in de winter is dit zinvol: sommige insecten overwinteren in holle stengels.
Een specifieke manier van maaien is sinusbeheer, bedoeld om meer variatie te krijgen en zo meer insecten te trekken.
Beweiden is ook een optie
In plaats van maaien, kun je ook kiezen voor beweiding van de boomgaard. Bij beweiding ontstaat een wat pollige structuur in het grasland waar muizen zich thuis voelen: een belangrijk onderdeel van het steenuilenmenu.
Denk bij beweiden wel aan het plaatsen van goede boomkorven om schuur- en vraatschade te voorkomen.
Wanneer en hoe vaak snoeien?
Zonder snoei groeit de boomkroon bij appels, peren en pruimen dicht en gaat de vitaliteit geleidelijk achteruit.
Voor volwassen bomen geldt het volgende advies:
- Appel en peer (pitvruchten): snoei eens per 1 – 2 jaar in de periode januari tot half maart.
- Pruim: eens per 1-2 jaar snoeien is voldoende. In de winter is er meer kans op schimmelziektes, snoei daarom voor de bloei (tot half maart) of na de oogst.
- Kers: snoei zo min mogelijk, deze soort heeft van zichzelf een open kroon. Bij kersen genezen snoeiwonden niet, in plaats daarvan sterft de snoeiplek af. Snoei daarom takken af op 5 – 10 cm van de oorsprong, dat voorkomt het risico van afsterven van de overgebleven tak. Voer snoeiwerkzaamheden uit voor de bloei (tot half maart) of na de oogst.
- Walnoot: snoei is niet nodig. Als opkronen wel gewenst is, doe dat dan in het voorjaar als de boom al in blad staat, dat voorkomt bloeden van de snoeiwond, of snoei in de weken na de bladval.
Combineer met een haag
In veel regio’s, met name daar waar de boomgaard niet wordt omringd door sloten, waren van oudsher knip- en scheerhagen aanwezig als veekering. De combinatie met pakket Knip- en scheerheg levert ook meerwaarde voor de biodiversiteit. Een heg biedt nestgelegenheid en beschutting, en de bessen bieden voedsel aan vogels.
Ook knotwilgen of een elzensingel komen geregeld voor aan een of meer zijden van een boomgaard.
Meer informatie
Collectieven
- Factsheet: biodiversiteit in de boomgaard – VALA (2023)
- Factsheet: hoogstamboomgaard – Natuurrijk Limburg (2017)
- Video: beheertips hoogstamboomgaarden – Natuurrijk Limburg (2020)
- Video: ophangen steenuilen nestkast – Natuurrijk Limburg (2020)
- Video: je boomgaard als jachtgebied voor de steenuil – Natuurrijk Limburg (2021)
Kennispartijen
- Website: Hoogstamfruit – Otto Vloedgraven
- Factsheet: hoogstamboomgaard – Stichting Landschapsbeheer Gelderland
- Video: fruitbomen aanplanten – Stichting Landschapsbeheer Gelderland (2022)
- Video: fruitbomen snoeien – Stichting Landschapsbeheer Gelderland (2022)
- Boek: handboek hoogstamfruit – Landschapsbeheer Nederland
- Factsheet: sinusbeheer – Vlinderstichting (2018)